It Fryske Gea werkt doorlopend aan een optimale kwaliteit van de leefomgeving van mensen, dieren en planten in Fryslân. Van oudsher vanuit ons terreinbezit, maar ook door de bescherming van landschap en cultuurhistorische waarden. Niet in de laatste plaats omdat natuur, landschap en cultuurhistorie veel raakvlakken hebben. Maar ook omdat ze Fryslân als geheel verbinden en zo bijzonder maken.

Zolang het de natuur niet schaadt, laten we mensen graag genieten van onze natuurgebieden. Daarom is het merendeel van de meer dan zestig natuurterreinen vrij toegankelijk voor het publiek. In 2018 maakten honderdduizenden bezoekers daar gebruik van. Volwassenen, gezinnen en kinderen. Op eigen gelegenheid of door middel van de vele excursies en andere activiteiten die door It Fryske Gea werden georganiseerd. Dat is belangrijk ook omdat steeds meer onderzoeken aantonen dat het mensen goed doet om regelmatig buiten te zijn.

Fryslân behoort tot de mooiste provincies van Nederland en is ons inziens zelfs de mooiste! Maar er zijn bedreigingen. It Fryske Gea wil zich er sterk voor maken dat de biodiversiteit niet alleen behouden, maar ook zo veel mogelijk hersteld wordt.
Zo neemt het aantal weidevogels af en staat op een historisch dieptepunt en als we niets doen dan dreigen deze vogelsoorten te verdwijnen in Fryslân. Daarom wil It Fryske Gea graag geschikte grond aankopen en beheren, om weidevogels een duurzame en veilige plek te bieden in Fryslân. Dit kost veel geld, meer dan onze natuurvereniging kan opbrengen en daarom is in 2018 een crowdfundingsactie onder de leden gestart, die succesvol verlopen is.

Ook werden in het verslagjaar samen met andere organisaties aansprekende projecten afgerond zoals de opening van het Afsluitdijk Wadden Center en het project Vijfhuizen ‘Fan Swiet nei Sâlt’. Een geleidelijke overgang van het zoete binnendijkse land naar de zoute Waddenzee. Veel uitgevoerde projecten leiden tot een robuustere natuur en het zijn juist deze gebieden waar It Fryske Gea de vooruitgang van de natuur ziet.

It Fryske Gea staat midden in de Friese samenleving en dankzij onder andere de social media staan wij in direct contact met onze inmiddels meer dan 36.000 leden en andere geïnteresseerden. Deze interactie wordt van steeds groter belang en de toenemende betrokkenheid van de diverse groeperingen stellen wij zeer op prijs.

Aan deze en andere ontwikkelingen in het afgelopen jaar ontlenen we veel vertrouwen voor de toekomst. Desalniettemin blijven we alert en is het belangrijk dat onze vereniging staat als een huis: financieel gezond, met een grote – nog steeds groeiende – achterban en aanwezig op de plekken en momenten die er toe doen.

Tot slot: Steeds weer blijkt dat onze natuurterreinen en activiteiten zeer worden gewaardeerd. Een compliment voor al onze medewerkers en vrijwilligers is hier dan ook op zijn plaats!

Mr. A. van der Meer, voorzitter
Drs. H.J. de Vries, directeur

Als er iets afwijkend was van het normale patroon, dan waren het wel de warme en droge zomer en het najaar van 2018. Vanzelfsprekend had dit ook invloed op de natuur en dan met name op de meer kwetsbare zandgronden en natuurgebieden in het zuidoosten van de provincie. Door gebrek aan regen en hoge temperaturen zakte het grondwaterpeil en steeg de watertemperatuur in de sloten. Hierdoor was er op bepaalde plekken sprake van vissterfte én verdroging waardoor vegetatie afstierf. Indirect had dat weer invloed op het wel en wee van insecten en vlinders die het toch al moeilijk hebben. Andersom zorgde de droge zomer er voor dat de graslanden optimaal beheerd konden worden. Voor zover we kunnen beoordelen, heeft de natuur zich inmiddels grotendeels hersteld al blijft de grondwaterstand aan de lage kant.

NIEUWE NATUUR. Gevoelig voor droogte is ook het relatief hooggelegen natuur- en moerasgebied Easterskar. Hier stierven afgelopen zomer honderden vissen. Een oplossing is echter nabij. Er wordt een ecologische verbindingszone (watergang, moeras en natte graslanden, red.) aangelegd die het natuurgebied verbindt met de Tjsonger. Eerder waren er al extra petgaten gegraven. Deze maatregelen zorgen ervoor dat het Easterskar in 2019 meer water krijgt en vasthoudt. Meerwaarde van het project is ook dat het Easterskar verbonden wordt met natuurgebieden als de Rottige Meente en de Brandemeer, waardoor planten, dieren en insecten zich over een groter gebied kunnen verspreiden.

Op 1 juni kwam It Fryske Gea in bezit van een nieuw stuk natuur in de Lendevallei als afsluiting van het project herinrichting Wolvega Zuid. Dit project bestrijkt een gebied van ruim 90 hectare, voorheen grotendeels benut als landbouwgrond. De nieuw gerealiseerde natuur is verweven met functies als waterberging, waterzuivering, landbouw en recreatie. Het laatste onder meer door de aanleg van een recreatiepad dat het gebied verbindt met het park van Lindestede, ontworpen door Roodbaard.

Bijzonder is de aankoop van de oude enclave Rikkinge, aan de rand van Oosterwolde. Deze Es heeft grote cultuurhistorische waarde en moet uitgroeien tot een voorbeeld van natuurinclusief boeren. De vorige eigenaar gaat het gebied duurzaam beheren en biologische producten aanbieden. Eerder was er sprake dat Rikkinge bestemd zou worden voor woningbouw, wat op veel verzet stuitte.

BEHEEREVALUATIES. Het afgelopen jaar vonden er ook diverse beheerevaluaties plaats, waaronder die van de Dobben Hurdegarypsterwarren, de Stokersdobbe en de Pingo’s A7. De belangrijkste waarde van pingoruïnes, zoals de Stokersdobbe, is de historische en geologische betekenis. Dit beperkt ons in de mogelijkheden om in te grijpen. Niets doen is vaak het beste. Qua natuurwaarden leidt het verlandingsproces dan van open water, via rietland en zeggemoeras uiteindelijk tot een liefst nat (struweel)bos, inclusief bijbehorende fauna. Denk aan broedvogels als  grote bonte specht, boompieper, gekraagde roodstaart, spotvogel, grauwe vliegenvanger en geelgors. Uit de evaluaties bleek onder meer dat de omliggende graslanden bij de Dobben Hurdegarypsterwarren zich lenen voor verschraling naar bloemrijk grasland.

BOSSEN. In het Ketliker Skar en het Rysterbosk blijkt het aandeel dood hout, met name staand en dik dood hout, nog altijd veel te laag ten opzichte van echte natuurbossen. Door nu toekomstbomen gericht vrij te stellen hopen we dit tekort voor de komende decennia op te lossen. Verder heeft het naaldbos zich in de loop der tijd ontwikkeld tot een complete habitat met bijbehorende soorten. Zo zijn goudhaantje en zwarte mees sterk afhankelijk van naaldbomen en is naaldbos de habitat van diverse (deels zeldzame) soorten mossen en paddestoelen. Gezonde exemplaren van niet-invasieve exoten zoals douglas, sitkaspar en Amerikaanse eik kunnen bovendien uitgroeien tot woudreuzen en daarmee bijdragen aan het aandeel dikke bomen! Niet langer stellen we ons als doel álle naaldbos om te vormen naar loofbos. Tegelijkertijd is het de vraag of gemengde bossen (loof + naald) zich wel kunnen ontwikkelen tot hoogwaardige natuur, of dat het beter is te kiezen tussen naald- of loofbos.

HEIDE. Over de resultaten van het beheer van de heide – integrale jaarrondbegrazing aangevuld met drukbegrazing – zijn we over het algemeen tevreden. De heide is soortenrijk en biedt ook een leefgebied voor reptielen (adder en levendbarende hagedis) en bedreigde insecten. De drukbegrazing kan plaatselijk wel wat scherper. Zo kan er meer rekening worden gehouden met bestaande natuurwaarden, kwetsbare periodes en locaties, aanwezige gradiënten.

De heide aan de zuidwestkant van het Ketliker Skar heeft de potentie om zich tot heischraal grasland te ontwikkelen. Een zeldzaam vegetatietype waar bedreigde soorten als valkruid en blauwe knoop zich thuis voelen. Daarvoor moet een consequent beheer van maaien en afvoeren worden ingesteld, wat ten koste gaat van het aanwezige microreliëf in de bodem.

BÛTEFJILD. Geconstateerd werd dat de Bouwepet zich in 23 jaar tijd heeft ontwikkeld tot een volwaardige moerasverbindingszone met hoogwaardige natuur. Bekeken wordt of het gebied een functie kan krijgen bij calamiteitenberging, een wens van Wetterskip Fryslân. Aan het begrazingsadvies dat Bureau Taurus gaf na de vorige beheerevaluatie wordt inmiddels invulling gegeven: de kudde exmoorpony’s breidt gestaag uit. Grondwater- invloeden worden vooral aangetroffen in de randzones van het natuurgebied en in dieper gelegen landbouwpolders. Door de ontwatering komen deze gronden steeds lager te liggen ten opzichte van het natuurgebied. Tegelijkertijd wordt het daarmee steeds moeilijker om voldoende water in het natuurgebied te krijgen en te houden.

Metingen en analyses laten de afgelopen decennia afnames van insectensoorten in natuurgebieden zien die variëren van 54% (nachtvlinders) tot zelfs 72% (loopkevers). Dergelijke alarmerende cijfers zorgden ervoor dat kennisinstellingen, natuur- en landbouworganisaties samen eind vorig jaar het Deltaplan Biodiversiteitsherstel lanceerden. Kern is het stimuleren van alle grondgebruikers, waaronder boeren, natuurbeschermers, bedrijven en particulieren, om bij te dragen aan herstel van biodiversiteit. Kennisuitwisseling en voorlichting spelen daarin een belangrijke rol, maar ook monitoring is onderdeel van de aanpak.

STAAT VAN DE NATUUR. Hoe onze natuurgebieden er voor staan, meten we voor een belangrijk deel af aan de soorten en aantallen planten en dieren die we aantreffen. Insecten spelen daarin een essentiële rol. Ze zijn onmisbaar in ons ecosysteem. Als voedselbron voor zoogdieren en vogels. Als bestrijders van plagen. Maar ook als bestuiver van bloemen en voedselgewassen.

Deze en andere informatie verzamelen we via jaarlijkse inventarisaties waar ook in 2018 honderden vrijwilligers aan meewerkten. Bovendien kregen onderzoeksbureaus, waaronder Sovon Vogelonderzoek, FaunaX en Ravon, opdracht om inventarisaties naar reptielen, vogel- en insectensoorten, uit te voeren op onder meer Ameland, de Burd, Makkumersúdmar en het Easterskar. Zo werden we ook in 2018 weer geïnformeerd over de staat van de natuur op onze terreinen.

OPVALLENDE ONTDEKKINGEN. We vroegen Adviesbureau FaunaX in 2018 het voorkomen van libellen, dagvlinders, sprinkhanen te onderzoeken rond de Slachtedyk en in de Huitebuersterbûtenpolder en het Easterskar. En aanvullend naar bedreigde bijen op ’t Oerd en in het Ottema-Wiersmareservaat en de Lendevallei.

Opvallend resultaat was de talrijke aanwezigheid van de argusvlinder (150 exemplaren) en het hooibeestje (365 exemplaren) op de Slachtedyk. Van dezelfde argusvlinder, als ook het bruin zandoogje en groot dikkopje werden ook veel exemplaren gesignaleerd in het Easterskar. Ook de moerassprinkhaan liet zich hier zien. In de Huitebuersterbûtenpolder komt de kleine vuurvlinder opvallend veel voor.

In de onderzochte gebieden werden 74 verschillende soorten wilde bijen aangetroffen en in totaal 3539 exemplaren. Op de Slachtedyk werd een behoorlijke populatie van de zeldzame grashommel aangetroffen. Op de Huitebuersterbûtenpolder gold hetzelfde voor de moshommel en de geelstaartklaverzandbij. Onverwachts waren ook de ontdekkingen van de grote kegelbij op Oost-Ameland, twee distelbehangersbijen in de Lendevallei en een rosse kegelbij in het Easterskar.

VOGELS. Op Oost-Ameland werden zeventien bedreigde, dan wel kwetsbare, broedvogels gespot. De blauwe kiekendief is hier verdwenen en van de velduil resteert slechts één paar. Daarentegen zorgt de verstruweling van de duinen er voor dat soorten als blauwborst, nachtegaal, roodborsttapuit en kneu toenemen. Met de lepelaar gaat het op de Hon onverminderd goed, met maar liefst 174 broedparen. Het lijkt er op dat de oeverzwaluw afgelopen jaar profiteerde van de warme zomer, de vogel deed het in meerdere gebieden goed.

Op de Burd bij Grou werden 59 soorten broedvogels genoteerd, waaronder 15 Rode Lijst-soorten. De herinrichting van het gebied maakte het geschikt(er) voor weide- en moerasvogels. Ook hier werden relatief veel oeverzwaluwen gesignaleerd, als ook graspiepers en grutto’s.

De soortenrijkdom van het Easterskar bleek in het verslagjaar iets afgenomen. Het gebied heeft te lijden onder verbossing en had het afgelopen jaar zeker ook last van verdroging. Het aantal water- en moerasvogels nam af. Net zo goed als er vis stierf door de deels droogvallende plassen en petgaten. Desalniettemin telt het gebied nog twintig Rode lijst soorten. Ook de spotvogel, nachtegaal en kneu doen het hier, tegen de landelijke tendens in, goed.

Opmerkelijk was ook het broeden van een kwartelkoning op de gemaaide Bûtlannen aan de zuidkant van de Fluezen.

REPTIELEN. Ravon onderzocht in het verslagjaar de reptielenpopulaties in het Easterskar. En dan met name de omvang, de vitaliteit en hoe verschillende soorten gebruik maken van het natuurgebied. Met die informatie kunnen we de populaties beter in stand houden en wellicht versterken. In het voorjaar werden er in het gebied alleen ringslangen gesignaleerd. De droogte bleek niet gunstig uit te pakken voor met name adders. Al werden ze wel gesignaleerd, evenals levendbarende hagedissen. De camera bij de reptielentunnel onder de Scharweg leverde unieke beelden op van adders, ringslangen en ook muizen, kikkers, vogeltjes, boommarters en zelfs een kwartelkoning.

WEIDEVOGELS. In 2018 ook weer veel aandacht voor de weidevogels. Wat is het voorjaar zonder de karakteristieke roep van grutto, wulp, kievit of tureluur? Goed weidevogelbeheer dient aan verschillende voorwaarden te voldoen, waaronder een hoog waterpeil in het broedseizoen. Dat zorgt er voor dat voedsel als regenwormen in de bovenste grondlaag zitten. Bovendien groeit de vegetatie langzamer en wordt de kruidenrijkdom versterkt. Dat lokt op haar beurt weer meer insecten, dus voedsel.

Inmiddels is duidelijk dat een ander waterbeheer van doorslaggevend belang is om de sterke achteruitgang van het aantal weidevogels dat in Fryslân broed te keren. Wetterskip Fryslân is zich daarvan bewust en houdt, waar mogelijk, vaker peilbesluiten aan. Als It Fryske Gea zetten we alle zeilen bij om de terugloop van weidevogels een halt toe te roepen. Dat doen we beleids- en actiematig, maar ook in praktijk door waar mogelijk weidevogelgebieden in te richten dan wel aan te kopen. Bovendien doen we ons best om via samenwerking het nodige te realiseren.

FÛGELWEB. Zo zijn we met Vogelwacht Workum het project ‘Fûgelweb’ gestart. Hierbij pluizen we samen met het agrarisch natuurbeheercollectief, de gemeente en Staatsbosbeheer een groot gebied na op verbeterpunten voor weidevogelbeheer. Voorjaar 2019 leveren we deze verkenning op, waarmee overheden en grondeigenaren zich committeren aan het plan. De intensieve dialoog over optimalisatie, inrichting, predatie en beheer leidt tot meer wederzijds begrip en aandacht voor weidevogels.

KRAANVOGEL GEBOREN. In april werd de vijfjaarlijkse reewildtelling gehouden in Nationaal Park de Alde Feanen. Een hele uitdaging in een gebied van ruim 2700 hectare. De 25 vrijwilligers telden maar liefst 203 reeën, een record aantal. Vermeldenswaardig is ook de geboorte van een Kraanvogel op de Delleboersterheide. Niet alleen omdat dit voor de eerste keer is in dit natuurgebied, maar ook omdat het een signaal is dat het gebied aan natuurkwaliteit wint. Kraanvogels zijn namelijk erg kieskeurig en gedijen alleen bij rust en voldoende voedsel.

FLORA. In het verslagjaar werden ook ruim honderd exemplaren van de veenmosorchis gesignaleerd in Nationaal Park De Alde Feanen. Deze meerjarige plant, die behoort tot de orchideeënfamilie, staat op de Rode Lijst van planten genoteerd als zeer zeldzaam en sterk afgenomen.

Andere opvallende vondsten op Oost-Ameland waren die van bedreigde en zeldzame soorten als de groenknolorchis, de armbloemige waterbies, de parnassia en de dwergbloem. Op het Easterskar werden er in het verslagjaar zeldzame planten als heidekartelblad, waterscheerling en riviertandzaad aangetroffen. In de Lendevallei karteerden vrijwilligers onder meer het vrij zeldzame en kwetsbare eenarig wollegras, de grote pimpernel en de noordelijke waterlelie.

De omvangrijke aanwezigheid van de noordelijke waterlelie (Nymphaea candida) is uniek voor de Lendevallei. Het gaat waarschijnlijk om de grootste populatie van deze, recent onderscheiden, soort. De plant lijkt sterk op de witte waterlelie, maar verschilt in blad-, bloem- en stuifmeelkenmerken.

Als It Fryske Gea gaan we zorgvuldig om met de natuur. Tegelijkertijd laten we jong en oud(er) graag zo veel en vaak mogelijk genieten van onze ruim zestig natuurgebieden. Daarin slagen we goed. Ook afgelopen jaar trokken onze terreinen honderdduizenden bezoekers. Ze verkenden op eigen gelegenheid de natuur, of namen deel aan excursies, evenementen en educatieprogrammma’s. Volwassenen, gezinnen en kinderen.

NIEUWE VOORZIENINGEN. Recreatief gebruik vraagt om goede voorzieningen die met de tijd meegaan. It Fryske Gea heeft daarom in 2018, dankzij financiële steun van stichting Ynnatura, bijvoorbeeld een nieuwe vlonderbrug in een (natte) duinvallei op Ameland in gebruik genomen.

Nieuw zijn ook de wandelpaden in Noard-Fryslân Bûtendyks die gedeputeerde Kramer begin december opende en die het interessante kweldergebied fraai ontsluiten. Hetzelfde geldt voor de verbeterde toegankelijkheid en informatievoorziening van natuurgebied Diakonievene, bij Nijeberkoop. En de nieuwe zitbankjes in het Rysterbosk en de schaatsbankjes die in de Ryptsjerksterpolder zijn geplaatst. Zomaar een greep uit nieuwe faciliteiten waar iedereen gebruik van kan maken.

JEUGD. Je kunt niet jong genoeg kennismaken met de natuur. Daarom verzorgt It Fryske Gea het jaar rond excursies, themamiddagen, kinderfeestjes, schoolreisjes en educatieprogramma’s voor de jeugd. Zo bieden we drie verschillende scholenprogramma’s aan in van elkaar verschillende natuurgebieden en streken. Zo kunnen de basisschoolleerlingen van groep 7 het Ketliker Skar verkennen waar een speurtocht is uitgezet over vogels en waar ze op zoek gaan naar waterdiertjes in een dobbe.

In Noard-Fryslân Bûtendyks kunnen kinderen van groep 6, 7 en 8 van basisscholen zich tussen mei en september uitleven tijdens een dagprogramma waar ze kennis maken met zoute plantjes, vogelsoorten die hier foerageren, alles te weten komen over landaanwinning en ook kunnen buikglijden over het slik. Kortom, een onvergetelijke dag beleven. Ook kunnen groepen basisschoolleerlingen hun hart ophalen in de Lendevallei, weer een andere omgeving en leefwereld waarmee ze op een speelse manier kennismaken.

Maar we doen veel meer voor scholieren. Wat te denken van schoolreisjes, jeugdexcursies, kinderfeestjes en de rugzakroutes die onder eigen begeleiding kunnen worden afgelegd. En dan vergeten we nog ons ledenblad voor de jeugd, Kids Gea, waarmee we jaarlijks duizenden jongeren bereiken én betrekken bij de Friese natuur en ons werk.

OPEN DAGEN. Op 22 april stond de traditionele lammetjesdag in Bakkeveen op het programma. Tijdens deze open dag stonden de Drentse Heideschapen, die onmisbaar zijn voor het onderhoud van het Mandefjild, centraal. Natuurlijk was er ook het nodige te doen, waaronder een demonstraties schaapdrijven en -scheren en schminken en knutselen voor de jeugd die in grote getale de lammetjes kwamen bewonderen.

Ook de open dag in De Alde Feanen (27 mei) werd net als andere jaren goed bezocht. Mede dankzij de vele activiteiten voor jong en oud. Zo stonden er in en rond het bezoekerscentrum Earnewâld vaarexcursies, verschillende demonstraties als rietsnijden en visroken, maar ook jeugdexcursies en wandklimmen op het programma. Voor elk wat wils.

In het najaar, op respectievelijk 7 september en 7 oktober, hielden de eendenkooien bij Piaam en Gytsjerk open dagen. De bezoekers konden een kijkje nemen achter de (riet)schermen en kennismaken met het eeuwenoude ambacht van de kooiker en het bijzondere cultureel erfgoed. Anderen genoten op een andere, uitdagende manier van de natuur. Zij gingen De Alde Feanen Challenge aan rond Earnewâld. Voor de zesde keer streden duo’s fanatiek om de eer met rennen, kanoën en mountainbiken in het Nationaal Park.

GROEN, FIT & DUURZAAM. De natuur intrekken is niet alleen prettig en leerzaam, maar ook nog eens gezond en ontspannend. Dat onderkent ook De Friesland Zorgverzekeraar waarmee we samenwerken bij het organiseren van activiteiten die bijdragen aan de gezondheid van onze leden. Die op hun beurt korting krijgen op hun zorgpremie. Dankzij deze samenwerking konden we in 2018 bijvoorbeeld de entree van natuurgebied Diakonievene toegankelijker en aantrekkelijker maken.

It Fryske Gea heeft duurzaamheid ook hoog in het vaandel staan. Zo zijn de vijf nieuwe, door de Hedwig Carolina Stichting mogelijk gemaakte, zitbankjes in het Rysterbosk gemaakt van duurzame materialen. Net zo goed als de nieuwe kade bij de Wiidpleats in Earnewâld. En ook bij de bouw van het in 2019 op te leveren nieuwe bedrijfsgebouw in het Rysterbosk staan duurzaam materiaal gebruik en energiebesparing centraal.

WANDELEN. Voor wie op eigen houtje de natuur in wil heeft It Fryske Gea routebeschrijvingen van de mooiste wandelingen beschikbaar.

Om wandelroutes begaanbaar te houden, moeten er soms faciliteiten worden aangelegd of vernieuwd. Zo heeft It Fryske Gea afgelopen jaar nieuwe vlonderbruggen aangelegd op zowel ‘t Oerd (Ameland) als Wikelslân (drie exemplaren). Ook is er een nieuwe aanlegsteiger aangelegd bij de vogelkijkhut Lytse Saiterpolder. Een en ander werd mede mogelijk dankzij donaties van derden.

Ook als je minder mobiel bent, moet je van de natuur kunnen genieten. In verschillende natuurgebieden zijn er dan ook voorzieningen voor minder validen. In het verlengde hiervan werd bijvoorbeeld het wandelpad naar vogelkijkhut De Skiere Goes verstevigd aangelegd. Andersom leverde It Fryske Gea een zitmaaier aan het Thomashûs St. Nicolaasga, waarmee ze de wandelpaden van Wilhelmina-oard toegankelijk kunnen houden.

ONLINE. Ook online weet men ons steeds beter te vinden. Zo trekt onze vernieuwde website, waarin veel aandacht voor activiteiten, een toenemend aantal bezoekers. Hetzelfde geldt voor onze facebookpagina (ruim 12000 volgers) en twitteraccount (ruim 3000 volgers) waardoor we in direct contact staan met zowel leden als geïnteresseerde bezoekers van onze natuurterreinen.

Online kunnen bezoekers, via webcams, ook een broedende havik en zeearend in De Alde Feanen volgen.

Onze inzet op het terrein van cultuurhistorie en landschap liep ook in 2018 sterk uiteen. Zo werd de renovatie van het arkje van de in 2001 overleden Friese schrijver Rink van der Velde vlak voor de zomer afgerond. Drie Friese schrijvers, die bij toerbeurt het arkje betrokken afgelopen zomer, lazen tijdens het onthullingsmoment voor uit eigen werk.

Op 8 september werd het honderdjarig bestaan van poldermolen De Gooijer in de Lendevallei gevierd met een open dag. In de molen werd aandacht besteed aan de bijzondere geschiedenis. Ook verscheen er een folder over de monumentale achtkanter.

HERSTEL. Het Rysterbosk staat bekend om haar oude, statige laanbomen. De bomen aan de Enkhuizerlaan zijn op leeftijd, waardoor steeds meer eiken bezwijken. De afgelopen jaren heeft It Fryske Gea deze bomen geleidelijk vervangen. Afgelopen winter waren de laatste exemplaren aan de beurt. In het Wikelerbosk, ook wel bekend als het Van Coehoornbosk, werden het afgelopen jaar de wandelpaden en stinzenflora, met steun van de stichting Ynnatura, in oude glorie hersteld.

Plannen werden er ook gemaakt voor het herstel van de onderbouw van de uit de negentiende eeuw daterende spinnenkopmolen in de Lytse Saiterpolder.

HISTORISCHE LANDGOEDEREN. Op heel andere schaal zijn we bezig met de parken rond Martenastate en Jongemastate. Beide mooie combinaties van natuur en cultuurhistorie. Het park van landgoed Martenastate, met onder meer haar unieke stinzenflora, beheert It Fryske Gea voor de gelijknamige stichting. Het landgoed werd in het verslagjaar uitgebreid met twee nieuwe, aangrenzende bospercelen. Tal van vrijwilligers, als ook schoolkinderen, hielpen bij onder meer de uitbreiding van de stinzenflora, middels aanplant van duizenden bloembollen en de aanleg van wandelpaden.

In het verslagjaar werd er ook een plan gemaakt voor het herstel en de instandhouding van Park Jongemastate. Dit voorziet onder meer in herstel van de middeleeuwse toegangspoort, als ook van het groene erfgoed en de stinzenflora. Het werk wordt gecombineerd met het baggeren van de slotgracht.

ONTWIKKELINGSGESCHIEDENIS. Bij opgravingen in het kader van het project Terpen- en Wierdenland, door de Rijks Universiteit Groningen, werden verschillende oude zaden gevonden die wijzen op de vroege aanwezigheid van akkerbouwgewassen in een zoute omgeving. Dit biedt wellicht kansen voor vormen van zilte teelt op de kwelders in de Peazemerlannen.

In het verslagjaar werden ook de landschappelijke en cultuurhistorische waarden van dit natuurgebied op schrift gesteld in de vorm van de ontwikkelingsgeschiedenis, voorzien van historisch kaartmateriaal. Hetzelfde wordt gedaan voor De Alde Feanen.

It Fryske Gea leverde ook input voor de omgevingsvisie van de Provincie Fryslân. Zowel wat betreft een integrale benadering van natuur en landschapsontwikkeling als het onder de aandacht brengen van het belang en de waarde van het cultuurhistorisch landschap voor zowel bewoners als bezoekers van de provincie.

Het is belangrijk dat je als organisatie regelmatig je beleid toetst. Sluit het nog aan bij de rol, omvang en betekenis van je organisatie? En bij de maatschappelijke ontwikkelingen en het eigen speelveld? In de loop van 2017 zijn we ons daarop gaan bezinnen, als bestuur en managementteam. Het resultaat is vastgelegd in een meerjarenbeleidsplan 2018 – 2023. Opgesteld aan de hand van actuele thema’s en opgaven voor de komende vijf jaar. Dit onder de noemer: ‘De wereld verandert continu en It Fryske Gea verandert mee’.

KLIMAAT. Een ontwikkeling waar iedereen, dus ook wij, mee te maken heeft, is de klimaatverandering. In het verslagjaar bleek dat maar eens overduidelijk, tijdens de warme en droge zomer. De gevolgen hiervan in ons werkveld leest u terug in het hoofdstuk natuurbeheer. De effecten kunnen we niet voorkomen, maar er wel op anticiperen. Bijvoorbeeld door samen te werken en af te stemmen met Wetterskip Fryslân. Ook kijken we hoe we de schade kunnen beperken.

Het klimaat staat dan ook prominent op onze agenda. Dat bleek ook tijdens de algemene ledenvergadering op 29 mei. Klimaatdeskundige prof. ir. Pier Vellinga hield een presentatie over de kansen en bedreigingen waar zowel de natuur als de landbouw voor staan in tijden van klimaatverandering. Een interessante en nuttige lezing die aanleiding gaf tot de nodige inzichten en discussie.

SAMENWERKEN EN KENNIS DELEN. Medio 2018 sloegen natuur- en landbouworganiaties de handen ineen met het aanbod om de natuuropgave van de provincie Fryslân op zich te nemen. De partijen, waaronder It Fryske Gea, verwachten samen meer natuur aan te kunnen leggen binnen het beschikbare, en beperkte, budget. Het plan ‘Natuer mei de Mienskip’ gaat uit van een combi van nieuwe natuur en natuurinclusieve landbouw.

De weidevogelstand in Fryslân zit op een historisch dieptepunt. It Fryske Gea zet alle zeilen bij om de terugloop van weidevogels als de grutto, kievit en wulp een halt toe te roepen. Ze levert dan ook al jaren haar bijdrage aan het burgerinitiatief ‘Kening fan ‘e Greide‘, richt waar mogelijk (nieuwe) leefgebieden in voor weidevogels (ca 5000 ha.) en neemt deel aan de jaarlijkse Weidevogelkennisdag.

Tijdens de kennisdag in Joure deelden zo’n 150 deskundigen de nieuwste inzichten en kennis over weidevogels waarbij oplossingen de revue passeerden als gebruik van ruige mest, hoger waterpeil tot beleidsaanpassingen en aandacht voor de problematiek, in breder perspectief, binnen het onderwijs. In het verslagjaar lanceerde It Fryske Gea ook een crowdfundingsactie, waarin de vereniging mensen vraagt geld te doneren voor de aankoop van voor weidevogels geschikte gebieden.

BEZWAAR. Windmolens, laag vliegen en industriële zandwinning. Plan na plan wordt gelanceerd op en rond het IJsselmeer. Alsof het geen waarde heeft voor mens en natuur. It Fryske Gea ergert zich al langer aan de manier waarop er met dit gebied wordt omgegaan, waarvan de Friese kust niet alleen aantrekkelijk is voor bezoekers en bewoners, maar ook voor de natuur.

Meest recente plan, waarvan inmiddels bekend is dat de gemeente Fryske Marren het heeft verworpen, is de zandwinning voor de kust van Gaasterland. It Fryske Gea maakte hier, net als veel andere partijen, bezwaar tegen in het verslagjaar. Degenen die het hiermee eens waren, konden een petitie ondertekenen.

OPINIE. In het verslagjaar verschenen er verschillende opiniestukken van It Fryske Gea in de media. Zo gingen Chris Bakker en Klaas Laansma in het Friesch Dagblad van 31 maart in op de talrijke, enthousiaste plannen die er rond de Friese Waddenkust worden ontwikkeld en waarin voor zowel de inwoners als de natuur het nodige te winnen is. ‘Holwerd aan Zee’ en ‘Sense of Place’ zijn inmiddels alom bekende voorbeelden, maar er gebeurt veel meer laten beide mannen weten.

It Fryske Gea maakt zich ook grote zorgen over de massale sterfte van insecten die al jaren aan de gang is. Een op de vier insectensoorten dreigt uit te sterven. Vooral soorten als mestkevers, vlinders en bijen zijn in gevaar. Het gebrek aan biodiversiteit speelt hierbij een rol, net als het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Het minimaliseren van insectenaantallen heeft grote gevolgen voor zowel de natuur als onze voedselvoorziening. It Fryske Gea zet alle zeilen bij om insecten in haar gebieden een veilig thuis te bieden, maar doet ook een appèl op alle inwoners van Friesland. Iedereen kan zijn/haar steentje bijdragen aan het behoud van insecten en herstel van biodiversiteit. Ook bestuursleden Henk Folmer en Jeltsje van der Meer-Kooistra lieten zich in het verslagjaar niet onbetuigd. Ze publiceerden in ons eigen ledenmagazine een artikel over de bijdrage die natuurinclusieve landbouw kan leveren aan de Friese natuur, het landschap als ook het milieu. Ze doen een oproep om deze, meer duurzame vorm van landbouw bedrijven te steunen.

It Fryske Gea heeft meer dan zestig natuurgebieden onder haar hoede met een oppervlakte van ruim twintigduizend hectare. Een verscheidenheid aan natuur, bossen, heide, moerassen, graslanden, plassen, meren, pingo’s, kwelders, etc. Verspreid over de hele provincie.

PARTNERS. It Fryske Gea werkt graag samen met andere partijen. Naast de elf provinciale landschappen, waarmee we verenigd zijn in het samenwerkingsverband LandschappenNL, zijn dat onder meer Staatsbosbeheer, Landschapsbeheer Friesland, Natuurmonumenten, Waddenvereniging, Stichting Ynnatura, De Friesland Zorgverzekeraar, De Nieuwe Afsluitdijk, Wetterskip Fryslân, diverse gemeenten en de provincie Fryslân. Tevens zijn we aangesloten bij Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk, dat zich inzet voor een verantwoord beheer en gebruik van het IJsselmeergebied.

RICHTINGGEVEND. De leden geven behalve steun ook richting aan onze vereniging. Zij kiezen namelijk de leden van het Bestuur en de Raad van Toezicht tijdens de Algemene Ledenvergadering. Tijdens de ledenvergadering van 29 mei 2018 werden ing. H.J. Dommerholt en ir. M. de Koe herkozen als bestuurslid. De bestuursleden zijn verantwoordelijk voor het beleid van de vereniging. De Raad van Toezicht ziet toe op de financiën en op het behalen van de door het bestuur en de directie opgestelde doelen. Verder kent onze vereniging een aantal commissies die meedenken, ideeën aandragen en het bestuur adviseren over beleid of actiepunten.

Tijdens de ALV van 29 mei stond het thema ‘Landbouw en Natuurbeheer, kansen en bedreigingen in tijden van klimaatverandering’ op de agenda. De aanwezigen waren vol aandacht voor het verhaal van prof.dr.ir. P. Vellinga.

HONDERDEN VRIJWILLIGERS. It Fryske Gea is blij met haar vrijwilligers. Op veel terreinen zijn zij onmisbaar. Honderden vrijwilligers helpen bij het onderhoud van de natuurgebieden, bij inventarisaties in het veld en treden op als excursieleiders en begeleiders van scholenprogramma’s en evenementen. Ook zijn ze actief in de bezoekerscentra, als schipper op de excursieboot en bij de promotie van de vereniging.

STEUN. Dat er ook (financiële) steun is vanuit de provincie en allerlei organisaties, bedrijven en particulieren, is prachtig om te noemen. Dat gebeurt zowel in natura als via financiële bijdragen. Zo mochten we ook in 2018 weer € 937.500 van de Nationale Postcode Loterij ontvangen. En tal van donaties en schenkingen; alles draagt bij aan de natuurbescherming waar we ons met elkaar hard voor maken.

De leden, vrijwilligers, samenwerkingspartners en andere betrokkenen geven draagvlak aan dé Friese provinciale vereniging voor natuurbescherming. It Fryske Gea is daar erg blij mee: bedankt namens de Friese natuur, het cultureel erfgoed en het landschap!

De online media bieden niet alleen de kans om te informeren over het laatste nieuws uit de natuur en de vereniging, maar we krijgen ook veel informatie terug. Op een interactieve manier leren we wat onze achterban interessant vindt en hoe zij de Friese natuur beleven. En het leeft bij veel mensen! Naast onze volgers op onderstaande sociale media zijn meer dan 11.500 mensen geabonneerd op de periodieke digitale nieuwsbrief van It Fryske Gea. Gezamenlijk biedt dit de ultieme media-mix om online een band op te bouwen en te onderhouden.

It Fryske Gea, provinciale vereniging voor natuurbescherming in Fryslân.

It Fryske Gea heeft als doel: bescherming, behoud en ontwikkeling van natuur en landschap en de bescherming van cultuurhistorische waarden in Fryslân. De vereniging beheert ruim zestig verschillende natuurgebieden – met een totale oppervlakte van  ruim ruim 20.600 hectare – verspreid over de provincie Fryslân en telt ruim 36.000 leden.

It Fryske Gea
Van Harinxmaweg 17
9246 TL Olterterp
Postbus 3

9244 ZN Beetsterzwaag
T 0512-381448
info@itfryskegea.nl
itfryskegea.nl

Concept & redactie: It Fryske Gea / Schrijfburo Terwisscha & Wagenaar
Productie & vormgeving digitaal jaaroverzicht: TWonline
Fotografie: Archief It Fryske Gea